Van ilindeki Müslümanların % 62'si hayatını kaybetti - Van İsyanı

Van'da uzun ayların savaşması sonucu, Van geri alındı. Binlerce insanın öldüğü Van'da Ermeniler tarafından kadınlar katledildi veya taciz edildi. O kara günün hikayesi böyle başladı.

Van’da uzun ayların savaşması sonucu Van geri alındı. Binlerce insanın öldüğü Van’da Ermeniler tarafından kadınlar katledildi veya taciz edildi. O kara günün hikayesi böyle başladı.
 
20 Nisan'da ise Van içinde Ermeni ayaklanmaları oldu. Van valisi Cevdet Bey ortaklaşa Rus-Ermeni baskısı karşısında tutunamayarak 16/17 Mayıs gecesi geri çekilmek zorunda kaldı; böylece Van, Rus ve Ermenilerin eline geçti. Ermenilerin isyanı sonrasında Mayıs ayı içinde Rus birlikleri kenti ele geçirdiler. Van ilinin Ermenilerin yardımıyla Rusların eline geçmesi yüzünden Osmanlı ordusunun ikmal yolları kesilmiş; askere yiyecek ve cephane taşıyan kollar ise Ermeniler tarafından ateş altında kalmışlardı. Bu dönemde Van çevresinde 250 bin kadar Ermeni toplandı. Ağustos ayı içinde Osmanlı ordusu Van'ı bir süreliğine ele geçirdi. Rus ve Ermeni kuvvetleri şehri tekrar geri aldılar.
 
O kara gün nasıl başladı?
 
Savaşın başlamasıyla Van valisi Hasan Tahsin Bey Erzuruma atandı ve onun yerine yardımcısı Cevdet Bey getirildi. Cevdet Bey Enver Paşa'nın kızkardeşinin eşiydi. Rafael de Nogales Méndez 3. Ordudaki Alman subayların tavsiyesine uyarak Cevdet Bey'in altındaki Osmanlı Jandarma birimlerinin komutanlığına atandı. Bu bölgede Ermeni liderleri arasında Aram Manukyan Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF) nin bölgesel parti lideri, Armenakis Yekaryan Armenakan partisinden, Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkan) ile EDF üst üyesi ve onun yardımcısı olarak Arşak Vramyan vardı. Arşak Vramyan ayrıca Van'dan Osmanlı Meclisi üyesiydi ve ayrıca Cevdet Bey'in sınıf arkadaşı idi. Van'da Müslüman, Ermeni, Nasturi ve Keldani Cemaati temsilcileri ve ayrıca İttihat ve Terakki Partisi, Taşnaksütyun, Ramgavar, Hınçak, Parti Serakan, Parti Karsakan da örgütlenmişti.
 
1914'in Temmuz ayında Arşak Vramyan ve yardımcıları Van ilini temsilen Erzurum'da toplanan bir Ermeni Kongresine katıldılar. İttihat ve Terakki Partisi de bu müzakerelere iki temsilci ile katıldı. Ermeni kaynaklarına göre Van Ermeni liderleri Aram Manukyan, Arşak Vramyan, Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkhan) ve Armenak Yekaryan Ermenilere Osmanlı hükümetine karşı çıkmak değil sadık kalmalarını söylüyorlardı. 1914'ün Eylül ayında 3. Ordu yaptığı arama operasyonları sonucu silah, mühimmat ve operasyonel belgeleri ele geçirdi. 20 Ekim'de 4. Rezerv Süvari Alayı devriye sırasında Hasankale'deki Ermeni evlerinde bir zula (silah deposu, tüfek) keşfetti. Bu dönemde çok sayıda Ermeni Muş, Bitlis, ve Van'da silahlanmaktaydı. Tarihçi Erikson Osmanlı yetkililerinin bu gizlenmiş bomba ve silahların bulunmasıyla şiddet olaylarına hazırlık yapıldığı sonucuna vardı.
 
2 Kasım 1914 tarihinde Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş açtı. 5 Kasım'da Ruslar Van'daki 3. Ordunun savunma hattına saldırıya geçtiler. 19 Kasım'da Ruslar Saray ve Van'a doğru büyük bir operasyon başlattı. Kasım ayında Osmanlı Jandarma birimlerinin (yerel güvenlik aygıtı) komutası el değiştirdi. Yerel güvenlik birimlerinin yönetim ve kontrolü daha önce Valilerin altında iken askeri yönetime geçti. Bu değişiklikle Van Valisi tarafından komuta edilen Van Jandarma bölüğü ve yedek süvari tümeni Üçüncü Orduya bağlandı. Van Jandarma bölüğüne Binbaşı Ferit atandı. Ancak, Vali Cevdet küçük bir grup askeri elinde tuttu.
 
1 Aralık 1914'te Cevdet Bey Ermeni ileri gelenleriyle bir toplantı yaptı.
 
 
15 Mart'ta Van Mahmudiye kaymakamı Ermenilerin Mahmudiye'de Müslümanları toplu halde katlederek camileri kendi atları için ahıra çevirdiklerini İstanbul'a bildirmiştir. Ayrıca Van ili Saray kazası Kavlik (Keçikayası), Heretil (Kapıköy), Şezuhane, Yamanyurt, Belecek ve Özalp kazası Perâkal (Boyaldı) köylerindeki katliamlarla ilgili tutanak s:Ermeni faaliyetleri - Tutanak (Mahmûdî köylerindeki katliamlar - 15 Mart 1915) dökümünde öğrencilere zorla Hristiyanlık kabul ettirilmek istendiği ayrıca Perâkal’de Nezu Hatun'un gördüklerinden etkilenerek delirdiğini yazılmıştır.
 
25 Mart'ta, Van valisi Cevdet Bey Rusların Van'ı işgalini kolaylaştırmak için Ermeni yerli güçlerin hazırlık içinde bulunduklarını ve bunların örgütlü bir şekilde topluca isyan edeceklerini bildirmiştir.

 
Van çevrede çatışmalar, 15 Nisan

 
15 Nisan'da Erciş'te Jandarma Ermenilerin alanda toplanmalarını istedi. Toplanmanın sebebi vergi defterdarlarının jandarma eşliğinde Van kuzeyindeki köylülerin koyunu saymak idi. Vergi tahsildarı vergi değerlerinin hesaplanması ile ilgili Sultan beyanını iletti. Erciş'te Ermenilerle Jandarma arasında çatışmalar başladı. Anlaşmazlık önce köylülerle vergi tahsildarları arasında çıktı. İtilaflar Vergi tahsidarı ve güvenliğini sağlayan Jandarmalardan Banat Jandarma Karakoluna, daha sonra da diğer merkezlere sıçradı. 19 Nisan'da Arnold Toynbee kırsal alandaki çatışmalarda tek bir günde 2.500 erkeğin öldürüldüğünü öne sürmüştür. Osmanlı kayıtları çatışmaları doğrulamakta fakat Jandarmanın bu ayaklanmayı bastırdığını belirtmektedir.
 
17 Nisan Arşak Vramyan tutuklandı. Nisan başında burada "öğretmenlik" yapan bir Ermeni Şadak ortasında tutuklandı. Şadak Ermenileri bu kişi lehine bir gösteri yürüyüşü yaptılar. Önde gelen Ermeniler Cevdet Bey'den bu sorunun çözülmesi talebiyle Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkan) liderliğinde şehre gittiler. Nikoğayos Poğos Mikaelyan ve önde gelen Ermenilerin Hirj'de önleri kesilerek öldürüdüler. 17 Nisan'da ERF'nin üç liderinden geriye sadece o sırada Van şehrinde olan Aram Manukyan kaldı.

Savaş sonucunda % 62'si müslüman hayatını kaybetti. Akabinde Van geri alındı.
 
Arşivlerden yararlanmıştır.

KAYNAK: wikipedia
VAN GAZETESİ - 0544 409 0328